മാ​ണ്ഡു വി​സ്മ​യ​ത്തി​ന്‍റെ അ​വ​സാ​ന വാ​ക്ക്

ക​ഥ​ക​ളേ​റെ പ​റ​യാ​നു​ണ്ട് ഓ​രോ ച​രി​ത്ര ന​ഗ​ര​ത്തി​നും. എ​ന്നാ​ൽ മാ​ണ്ഡു​വി​നോ​ളം പൗ​രാ​ണി​ക​ത​യു​ള്ള ന​ഗ​ര​ങ്ങ​ൾ ഭാ​ര​ത​ത്തി​ൽ കു​റ​വാ​ണ്. വ​ലി​യൊ​രു ച​രി​ത്രം അ​വ​കാ​ശ​പ്പെ​ടാ​വു​ന്ന ഈ ​ന​ഗ​രം മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​ലെ ധ​ർ ജി​ല്ല​യി​ലാ​ണ് സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്.

പ​ഴ​യ പ്ര​താ​പ​ത്തി​ന്‍റെ ശേ​ഷി​പ്പു​ക​ളാ​യി വ​ൻ കോ​ട്ട​ക​ളും കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളും വാ​സ്തു​വി​സ്മ​യ​ങ്ങ​ളും മാ​ണ്ഡു​വി​ന് ച​രി​ത്ര​സ്നേ​ഹി​ക​ളു​ടെ മ​ന​സി​ൽ ചി​ര​കാ​ല​പ്ര​തി​ഷ്ഠ ന​ൽ​കു​ന്നു.

മ​ണ്ഡ​പ​ദു​ർ​ഗ് എ​ന്ന പേ​ര് പ്രാ​കൃ​ത​ഭാ​ഷ​യി​ൽ ലോ​പി​ച്ചാ​ണ് മാ​ണ്ഡു ആ​യ​തെ​ന്നാ​ണ് വി​ശ്വാ​സം. ജ​യ​വ​ർ​മ​ൻ ര​ണ്ടാ​മ​ൻ മു​ത​ലു​ള്ള പ​ര​മാ​ര രാ​ജാ​ക്ക·ാ​രു​ടെ കാ​ല​ത്തു​ള്ള ശാ​സ​ന​ങ്ങ​ളെ അ​ടി​സ്ഥാ​ന​മാ​ക്കി​യാ​ൽ ഭോ​ജ​രാ​ജാ​വാ​ണ് മ​ണ്ഡ​പ​ദു​ർ​ഗ് പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​ത്. പ​ത്താം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ലാ​യി​രു​ന്നു ഇ​ത്. ദു​ർ​ഗ് എ​ന്നാ​ൽ കോ​ട്ട എ​ന്ന് അ​ർ​ഥം.​പി​ന്നീ​ട​ങ്ങോ​ട്ടു​ള്ള കാ​ലം അ​ധി​നി​വേ​ശ​ങ്ങ​ളു​ടേ​താ​യി​രു​ന്നു. 1305ൽ ​ഡ​ൽ​ഹി സു​ൽ​ത്താ​ൻ അ​ലാ​വു​ദ്ദീ​ൻ ഖി​ൽ​ജി ഇ​വി​ടം ആ​ക്ര​മി​ച്ചു കീ​ഴ​ട​ക്കി. ഒ​രു നൂ​റ്റാ​ണ്ട് പി​ന്നി​ടും മു​ന്പെ ടി​മൂ​റി​ന്‍റെ ആ​ക്ര​മ​ണ​ത്തി​നും മാ​ണ്ഡു വി​ധേ​യ​മാ​യി.

അ​ക്കാ​ല​ത്ത് ഇ​വി​ടം ഭ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന സു​ൽ​ത്താ​ൻ നാ​സി​റു​ദ്ദീ​ൻ മ​ഹ​മൂ​ദ് ഷാ ​തു​ഗ്ല​ക്കി​ന് തൊ​ണ്ണൂ​റാ​യി​രം സൈ​നി​ക​രു​മാ​യി എ​ത്തി​യ ടി​മൂ​റി​നു മു​ന്നി​ൽ പി​ടി​ച്ചു​നി​ൽ​ക്കാ​നാ​യി​ല്ല. എ.​ഡി. 398 ഡി​സം​ബ​ർ 17നാ​യി​രു​ന്നു ആ ​യു​ദ്ധം ന​ട​ന്ന​ത്. മാ​ണ്ഡു​വി​നെ ത​ച്ചു​ത​ക​ർ​ത്ത ശേ​ഷം ടി​മൂ​ർ ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലേ​ക്ക് മ​ട​ങ്ങു​ക​യും ചെ​യ്തു. അ​ക്കാ​ല​ത്തെ ഭ​ര​ണ അ​സ്ഥി​ര​ത മു​ത​ലെ​ടു​ത്ത മാ​ൾ​വ​യി​ലെ അ​ഫ്ഗാ​ൻ​കാ​ര​നാ​യ ഗ​വ​ർ​ണ​ർ ദി​ല​വാ​ർ ഖാ​ൻ ഘൂ​രി രാ​ജ​വം​ശം സ്ഥാ​പി​ച്ച​തോ​ടെ​യാ​ണ് മാ​ണ്ഡു​വി​ന്‍റെ സു​വ​ർ​ണ​കാ​ലം ആ​രം​ഭി​ച്ച​ത്.

ദി​ല​വാ​ർ ഖാ​നു ശേ​ഷം മ​ക​ൻ ഹൊ​ഷാ​ങ് ഷാ ​ത​ല​സ്ഥാ​നം ധ​റി​ൽ​നി​ന്ന് മാ​ണ്ഡു​വി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റി​യ​തോ​ടെ പ്ര​താ​പം പി​ന്നെ​യും ഉ​യ​ർ​ന്നു. ഉ​യ​ർ​ന്ന സ്ഥ​ല​മാ​യ​തി​നാ​ൽ ശ​ത്രു​ക്ക​ളു​ടെ ആ​ക്ര​മ​ണ​ത്തെ ഫ​ല​പ്ര​ദ​മാ​യി ചെ​റു​ക്കാ​മെ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു മാ​ണ്ഡു​വി​ന്‍റെ പ്ര​ധാ​ന സ​വി​ശേ​ഷ​ത.

1435ൽ ​മ​ഹ്മൂ​ദ് ഖി​ൽ​ജി ഇ​വി​ടെ സു​ൽ​ത്താ​നാ​യി സ്വ​യം അ​വ​രോ​ധി​ത​നാ​യി. ഹൊ​സാ​ങ് ഷാ​യു​ടെ മ​ക​ൻ മു​ഹ​മ്മ​ദി​നെ വ​ധി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു മ​ഹ്മൂ​ദ് ഖി​ൽ​ജി​യു​ടെ തേ​ർ​വാ​ഴ്ച. മാ​ൽ​വ​യി​ലെ ഖി​ൽ​ജി രാ​ജ​വം​ശ​ത്തി​ന് അ​തോ​ടെ തു​ട​ക്ക​മാ​വു​ക​യും ചെ​യ്തു. 1531 വ​രെ നീ​ണ്ട ഖി​ൽ​ജി ഭ​ര​ണ​ത്തി​ൽ 33 വ​ർ​ഷ​മാ​ണ് മ​ഹ​മൂ​ദ് ഖി​ൽ​ജി ഭ​രി​ച്ച​ത്. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ ഭ​ര​ണ​കാ​ല​ത്തി​നു ശേ​ഷം 1469ൽ ​അ​ധി​കാ​ര​മേ​റ്റ മ​ക​ൻ ഗി​യാ​സു​ദ്ദീ​ൻ തു​ട​ർ​ന്നു​ള്ള 31 വ​ർ​ഷ​ക്കാ​ലം ഭ​രി​ച്ചു.

എ​ന്നാ​ൽ പി​താ​വി​ൽ​നി​ന്ന് വ്യ​ത്യ​സ്ഥ​നാ​യ മ​നു​ഷ്യ​നാ​യി​രു​ന്നു ഗി​യാ​സു​ദ്ദീ​ൻ. സം​ഗീ​ത​വും സ്ത്രീ​ക​ളും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ ദൗ​ർ​ബ​ല്യ​ങ്ങ​ളാ​യി​രു​ന്നു.

അ​ന്ത​പു​ര​ത്തി​ലെ സ്ത്രീ​ക​ൾ​ക്കാ​യി ജ​ഹാ​സ് മ​ഹ​ൽ എ​ന്നൊ​രു മാ​ളി​ക​യും അ​ദ്ദേ​ഹം പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ചു. 1534 ൽ ​മാ​ണ്ഡു മു​ഗ​ൾ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി ഹു​മ​യൂ​ണി​ന്‍റെ അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​യി. എ​ന്നാ​ൽ ഖി​ൽ​ജി വം​ശ​ത്തി​ലെ ഒ​രു ഉ​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​നാ​യി​രു​ന്ന മ​ല്ലു​ഖാ​ൻ ഹു​മ​യൂ​ണി​ൽ നി​ന്ന് പ്ര​ദേ​ശം തി​രി​കെ പി​ടി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും പി​ന്നീ​ടു​ള്ള ഒ​രു ദ​ശാ​ബ്ദം പ്ര​ദേ​ശ​ത്തി​ന് അ​ധി​നി​വേ​ശ​ങ്ങ​ളു​ടേ​താ​യി.

അ​തി​നു​ശേ​ഷം അ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ലെ​ത്തി​യ ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ സാ​മ്രാ​ജ്യ ത​ൽ​പ​ര​നാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളി​ലോ സൈ​ന്യ​ത്തി​ന്‍റെ വി​പു​ലീ​ക​ര​ണ​ത്തി​ലോ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു താ​ൽ​പ​ര്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. അ​ദ്ദേ​ഹം സ​ദാ ക​വി​ത്വ​ത്തി​ലും സൗ​ന്ദ​ര്യാ​ത്മ​ക​ത​യി​ലും മു​ഴു​കി​യാ​ണ് ജീ​വി​ച്ച​ത്. ഭ​ര​ണ​നി​ർ​വ​ഹ​ണം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് ര​ണ്ടാ​മ​ത്തെ കാ​ര്യം പോ​ലു​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല.

ക​ല​ക​ളു​ടെ​യും സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്‍റെ​യും സ്ത്രീ​ക​ളു​ടെ​യും ഉ​പാ​സ​ക​നാ​യി​രു​ന്നു ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ. റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി​യും ബാ​സ് ബ​ഹാ​ദൂ​റും ത​മ്മി​ലു​ള്ള പ്ര​ണ​യം ഇ​ന്നും ഇ​ന്ത്യ​ൻ പ്ര​ണ​യേ​തി​ഹാ​സ​ങ്ങ​ളി​ൽ ഒ​ളി​മ​ങ്ങാ​തെ നി​ൽ​ക്കു​ന്ന അ​ധ്യാ​യ​മാ​ണ്. ഭ​ര​ണ​നി​ർ​വ​ഹ​ണ​ത്തി​ൽ കൃ​ത്യ​വി​ലോ​പം വ​രു​ത്തി​യ​തി​ന് വ​ലി​യ വി​ല​യാ​ണ് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് ന​ൽ​കേ​ണ്ടി വ​ന്ന​ത്.

1561 മാ​ർ​ച്ച് 29ന് ​ന​ട​ന്ന ശാ​രം​ഗ്പു​ർ യു​ദ്ധ​ത്തി​ൽ അ​ദാം ഖാ​നും പീ​ർ​മു​ഹ​മ്മ​ദും ന​യി​ച്ച അ​ക്ബ​റി​ന്‍റെ സൈ​ന്യം ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​റി​നെ പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി. റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി​യി​ലു​ള്ള അ​ട​ങ്ങാ​ത്ത മോ​ഹ​മാ​യി​രു​ന്നു അ​ദാം ഖാ​നെ ആ​ക്ര​മ​ണ​ത്തി​നു പ്രേ​രി​പ്പി​ച്ച​ത്. എ​ന്നാ​ൽ അ​ദാം ഖാ​ന്‍റെ മോ​ഹം സ​ഫ​ല​മാ​യി​ല്ല. ബ​ഹ​ദൂ​ർ പ​രാ​ജി​ത​നാ​യെ​ന്ന വാ​ർ​ത്ത കേ​ട്ട​യു​ട​ൻ റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി ജീ​വ​നൊ​ടു​ക്കി.

പ​രാ​ജി​ത​നാ​യ ബ​ഹ​ദൂ​ർ ഖ​ണ്ടേ​ശി​ലേ​ക്ക് പാ​ലാ​യ​നം ചെ​യ്യു​ക​യും ചെ​യ്തു. മാ​ണ്ഡു​വി​നെ മു​ഗ​ൾ സാ​മ്രാ​ജ്യ​ത്തോ​ട് കൂ​ട്ടി​ച്ചേ​ർ​ത്ത അ​ക്ബ​ർ, പ്ര​ദേ​ശ​ത്തെ സ്വ​ത​ന്ത്ര​മാ​യി നി​ല​നി​ൽ​ക്കാ​ൻ അ​നു​വ​ദി​ച്ചു​വെ​ന്ന​താ​ണ് മ​റ്റൊ​രു കാ​ര്യം.

എ​ന്നാ​ൽ 1732ൽ ​പേ​ഷ്വാ ബാ​ജി​റാ​വു ഒ​ന്നാ​മ​ൻ പ്ര​ദേ​ശം അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​ക്കു​ക​യും ശേ​ഷം മാ​ൾ​വ​യു​ടെ ത​ല​സ്ഥാ​നം ധ​റി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റു​ക​യും ചെ​യ്ത​തോ​ടെ മാ​ണ്ഡു വി​സ്മൃ​തി​യി​ലേ​ക്ക് പു​റം​ത​ള്ള​പ്പെ​ടു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

മാ​ണ്ഡു അ​ഥ​വാ മാ​ണ്ഡ​വ​ഗ​ഡ് പ​ശ്ചി​മ മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​ലെ മാ​ൾ​വ മേ​ഖ​ല​യി​ൽ ധ​ർ ന​ഗ​ര​ത്തി​ൽ നി​ന്ന് 35 കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ അ​ക​ലെ​യാ​യാ​ണ് സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്. വ​ലി​യ ച​രി​ത്ര അ​വ​ശേ​ഷി​പ്പു​ക​ളു​ടെ ഗൃ​ഹ​മാ​ണ് പ​ത്ത് കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ നീ​ള​ത്തി​ലും പ​തി​ന​ഞ്ച് കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ വീ​തി​യി​ലും വി​സ്തൃ​ത​മാ​യ ഈ ​ന​ഗ​രം. ഹി​ന്ദു, മു​സ്ലിം വാ​സ്തു​ക​ല​യു​ടെ മ​കു​ടോ​ദാ​ഹ​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​യ മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളും കൂ​റ്റ​ൻ മ​ര​ങ്ങ​ളും ഇ​വി​ട​ത്തെ മ​നോ​ഹ​ര കാ​ഴ്ച​യാ​ണ്.

12 കൂ​റ്റ​ൻ ക​വാ​ട​ങ്ങ​ളു​ള്ള ഈ ​കോ​ട്ട ന​ഗ​രം 82 ച​തു​ര​ശ്ര കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ പ്ര​ദേ​ശ​ത്താ​ണ് പ​ര​ന്നു കി​ട​ക്കു​ന്ന​ത്. ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ ത​ന്നെ എ​റ്റ​വും വ​ലി​യ കോ​ട്ട​ക​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണി​ത്.​നി​ര​വ​ധി കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളും മോ​സ്കു​ക​ളും ജൈ​ന ക്ഷേ​ത്ര​ങ്ങ​ളും നി​റ​ഞ്ഞ കോ​ട്ട​യ്ക്ക​കം മ​റ്റൊ​രു ലോ​കം ത​ന്നെ​യാ​ണ്.

കോ​ട്ട​ന​ഗ​ര​ത്തെ സെ​ൻ​ട്ര​ൽ അ​ഥ​വാ ഗ്രാ​മം, റോ​യ​ൽ എ​ൻ​ക്ലേ​വ് , രേ​വ കു​ണ്ഡ് എ​ന്നി​ങ്ങ​നെ മൂ​ന്നു ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളാ​യി ത​രം​തി​രി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന​ത് സെ​ൻ​ട്ര​ൽ ഭാ​ഗ​ത്താ​ണ്. ജ​മാ മ​സ്ജി​ദ്, അ​സ്റാ​ഫി മ​ഹ​ൽ, ഹോ​ഷാ​ങ് ഷാ​യു​ടെ ശ​വ​കു​ടീ​രം, ജൈ​ന ക്ഷേ​ത്ര​ങ്ങ​ൾ എ​ന്നി​ങ്ങ​നെ​യു​ള്ള മ​നോ​ഹ​ര നി​ർ​മി​തി​ക​ളെ​യെ​ല്ലാം ഈ ​ഭാ​ഗം ഉ​ൾ​ക്കൊ​ള്ളു​ന്നു.

അ​ഫ്ഗാ​ൻ ശൈ​ലി​യു​ടെ അ​തു​ല്യ​മാ​യ ഉ​ദാ​ഹ​ര​ണ​മാ​ണ് മാ​ണ്ഡു​വി​ലെ ജ​മാ മ​സ്ജി​ദ്. ഡ​മാ​സ്ക്ക​സി​ലെ ഒ​മാ​യ​ദ് മോ​സ്കി​ന്‍റെ മാ​തൃ​ക​യി​ൽ തീ​ർ​ത്തി​രി​ക്കു​ന്ന​ത് മ​സ്ജി​ദ് പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​ത് മൊ​ഹ​മ്മ​ദ് ഷാ ​ഖി​ൽ​ജി​യാ​ണ്.

1435ൽ ​പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച ഹൊ​ഷാ​ങ് ഷാ​യു​ടെ ശ​വ​കു​ടീ​രം ഒ​രു വി​സ്മ​യ​മാ​ണ്. താ​ജ്മ​ഹ​ൽ പ​ണി​യാ​ൻ ഷാ​ജ​ഹാ​നെ പ്ര​ചോ​ദ​ന​മാ​യ​ത് ഈ ​നി​ർ​മി​തി​യാ​ണെ​ന്ന് പ​റ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

ജൈ​ന ക്ഷേ​ത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ വ​ലി​യ സ​മു​ച്ച​വും സെ​ൻ​ട്ര​ൽ ഗ്രൂ​പ്പി​ൽ ത​ന്നെ​യാ​ണു​ള്ള​ത്. തീ​ർ​ഥ​ങ്ക​ര·ാ​രു​ടെ സ്വ​ർ​ണ​ത്തി​ലും വെ​ള്ളി​യി​ലും മാ​ർ​ബി​ളി​ലും തീ​ർ​ത്ത വി​ഗ്ര​ഹ​ങ്ങ​ൾ ഇ​വി​ടെ പ്ര​ശോ​ഭി​ക്കു​ന്നു. ജൈ​ന മ്യൂ​സി​യ​വും തീം ​പാ​ർ​ക്കും കാ​ണേ​ണ്ട​തു ത​ന്നെ​യാ​ണ്.

ജ​ഹാ​സ് മ​ഹ​ൽ, ഹി​ന്ദോ​ള മ​ഹ​ൽ, ച​ന്പാ ബ​വോ​ദി, ട​വേ​ലി മ​ഹ​ൽ എ​ന്നി​വ​യാ​ണ് റോ​യ​ൽ എ​ൻ​ക്ലേ​വി​ലെ പ്ര​ധാ​ന നി​ർ​മി​തി​ക​ൾ.

പ​തി​ന​ഞ്ചാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ൽ സു​ൽ​ത്താ​ൻ ഗി​യാ​സു​ദ്ദീ​ൻ ഖി​ൽ​ജി പ​ണി ക​ഴി​പ്പി​ച്ച ജ​ഹാ​സ് മ​ഹ​ലി​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​റ​യാ​തെ മാ​ണ്ഡു​വി​ന്‍റെ ച​രി​ത്രം പൂ​ർ​ണ​മാ​കി​ല്ല. ലോ​ക​ത്തെ​ന്പാ​ടു നി​ന്നു​മു​ള്ള ത​ന്‍റെ പ്രേ​മ​ഭാ​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ പാ​ർ​പ്പി​ക്കാ​നാ​യി ഗി​യാ​സു​ദ്ദീ​ൻ പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച ഈ ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ൽ അ​ക്കാ​ല​ത്ത് പ​തി​ന​യ്യാ​യി​ര​ത്തി​ല​ധി​കം സ്ത്രീ​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​താ​യാ​ണ് പ​റ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. ഈ ​ഗ​ണ​ത്തി​ൽ തു​ർ​ക്കി​യി​ൽ നി​ന്നു​ള്ള​വ​ർ വ​രെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​ത്രേ.

മു​ഞ്ച് ത​ലാ​വോ, ക​പൂ​ർ ത​ലാ​വോ എ​ന്നി​ങ്ങ​നെ​യു​ള്ള ര​ണ്ട് ത​ടാ​ക​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് ന​ടു​വി​ലാ​യാ​ണ് ഈ ​മാ​സ്മ​രി​ക നി​ർ​മി​തി പ​ണി​തീ​ർ​ത്ത​ത്. ത​ടാ​ക​ങ്ങ​ൾ​ക്കു ന​ടു​വി​ലൂ​ടെ നീ​ങ്ങു​ന്ന ക​പ്പ​ലി​നെ അ​നു​സ്മ​രി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നാ​ൽ ഷി​പ്പ് പാ​ല​സ് എ​ന്നൊ​രു പേ​രും ഇ​തി​നു​ണ്ട്.

മാ​ണ്ഡു ഗ്രൂ​പ്പി​ലെ ഏ​റ്റ​വും സു​ന്ദ​ര​വും കാ​ൽ​പ്പ​നി​ക​വു​മാ​യ നി​ർ​മി​തി​ക​ൾ സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന ഭാ​ഗ​മാ​ണ് രേ​വാ കു​ണ്ഡ് ഗ്രൂ​പ്പ്. സു​ൽ​ത്താ​ൻ ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​റി​ന്‍റെ​യും റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി​യു​ടെ​യും അ​ന​ശ്വ​ര പ്ര​ണ​യം വി​ല​യം ചെ​യ്തി​രി​ക്കു​ന്ന സ്ഥ​ല​മാ​ണി​വി​ടം. മാ​ണ്ഡു ഗ്രാ​മ​ത്തി​ന്‍റെ ദ​ക്ഷി​ണ​ഭാ​ഗ​ത്ത് ബാ​സ് ബ​ഹാ​ദൂ​ർ മ​ഹ​ൽ, രൂ​പ​മ​തി പ​വി​ലി​യ​ൻ എ​ന്നീ മ​നോ​ഹ​ന മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ൾ അ​കാ​ല​ത്തി​ൽ പൊ​ലി​ഞ്ഞ പ്ര​ണ​യ​ത്തി​ന്‍റെ അ​വ​ശേ​ഷി​പ്പു​ക​ളാ​യി നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്നു.

1554 മു​ത​ൽ 1561 വ​രെ ഭ​രി​ച്ച, മാ​ണ്ഡു​വി​ലെ സ്വ​ത​ന്ത്ര​നാ​യ അ​വ​സാ​ന സു​ൽ​ത്താ​നാ​യ ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ ത​ന്നെ മ​ഹാ​നാ​യ ഒ​രു രാ​ജാ​വാ​യാ​ണ് ക​ണ​ക്കാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്.
അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ കൊ​ട്ടാ​ര​മാ​യ ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ മ​ഹ​ൽ മു​ഗ​ൾ-​രാ​ജ​സ്ഥാ​നി വാ​സ്തു​ക​ല​യു​ടെ അ​ദ്ഭു​ത മി​ശ്ര​ണ​മാ​യാ​ണ് ക​ണ​ക്കാ​ക്കു​ന്ന​ത്. എ​ന്നാ​ൽ ശി​ലാ​ശാ​സ​ന​ങ്ങ​ൾ ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടു​ന്ന​ത് ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ അ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ലെ​ത്തും മു​ന്പ് ത​ന്നെ കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ന്‍റെ നി​ർ​മാ​ണം ആ​രം​ഭി​ച്ചി​രു​ന്നു​വെ​ന്നാ​ണ്.

കോ​ട്ട​യു​ടെ മു​ന​ന്പി​ൽ പ​ണി​തീ​ർ​ത്തി​രി​ക്കു​ന്ന റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി പ​വി​ലി​യ​ന് വ​ലി​യൊ​രു ക​ഥ​യാ​ണ് പ​റ​യാ​നു​ള്ള​ത്. ഇ​വി​ടെ​യി​രു​ന്നാ​ണ് റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി ത​ന്‍റെ പ്രേ​മ​ചി​ന്ത​ക​ളെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ൽ നി​ന്ന് പു​റ​ത്തേ​ക്കൊ​ഴു​ക്കി​യ​ത്. താ​ഴ്‌​വാ​ര​ത്തി​ലൂ​ടെ ഒ​ഴു​കു​ന്ന ന​ദി​യും ആ ​ചി​ന്ത​ക​ളെ കൂ​ടു​ത​ൽ വി​ശാ​ല​മാ​ക്കി​യി​രി​ക്കാം.

ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ-​രൂ​പ​മ​വ​തി പ്ര​ണ​യ​വു​മാ​യി ബ​ന്ധ​പ്പെ​ട്ട് ചി​ല ഐ​തി​ഹ്യ​ക​ഥ​ക​ളും പ്ര​ചാ​ര​ത്തി​ലു​ണ്ട്. അ​തി​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ്.

സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്‍റെ നി​ത്യോ​പാ​സ​ക​നാ​യ ബാ​സ് ബ​ഹ​ദൂ​ർ ഒ​രി​ക്ക​ൽ പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു​കൂ​ടെ സ​ഞ്ച​രി​ക്കു​ന്പോ​ൾ അ​തി​മ​നോ​ഹ​ര​മാ​യ ഒ​രു പാ​ട്ട് കേ​ൾ​ക്കാ​നി​ട​യാ​യി. ആ ​സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്‍റെ ഉ​റ​വി​ടം തേ​ടി​ച്ചെ​ന്ന അ​ദ്ദേ​ഹം എ​ത്തി​ച്ചേ​ർ​ന്ന​ത് ആ​ട്ടി​ട​യാ​യ ഒ​രു പെ​ണ്‍​കു​ട്ടി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. ത​ൽ​ക്ഷ​ണം ആ ​പെ​ണ്‍​കു​ട്ടി​യു​മാ​യി അ​ഗാ​ധ​പ്ര​ണ​യ​ത്തി​ലാ​യ ബ​ഹാ​ദൂ​ർ അ​വ​ളെ ഹി​ന്ദു-​മു​സ്ലിം ആ​ചാ​ര പ്ര​കാ​രം ക​ല്യാ​ണം ക​ഴി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്നും ആ ​പെ​ണ്‍​കു​ട്ടി​യാ​ണ് റാ​ണി രൂ​പ​മ​തി​യാ​യി മാ​റി​യ​തെ​ന്നു​മാ​ണ് ക​ഥ.

ത​ന്‍റെ പ്രി​യ​ത​മ​യു​ടെ ആ​ഗ്ര​ഹം മ​ന​സ്‌​സി​ലാ​ക്കി ബ​ഹാ​ദൂ​ർ ന​ർ​മ​ദ​യ്ക്ക് അ​ഭി​മു​ഖ​മാ​യി ഒ​രു മ​ന്ദി​രം പ​ണി​തു. അ​സ്ത​മ​യ സ​മ​യ​ത്ത് ഈ ​കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ന്‍റെ സൗ​ന്ദ​ര്യം അ​ഭൗ​മി​ക​മാ​ണെ​ന്നാ​ണ് സ​ന്ദ​ർ​ശ​ക​രു​ടെ സാ​ക്ഷ്യം. വേ​റെ​യും നി​ര​വ​ധി അ​നു​പ​മ നി​ർ​മി​തി​ക​ൾ ഇ​വി​ടെ​യു​ണ്ട്.

ത​ക​ർ​ക്ക​പ്പെ​ട​ലി​ന്‍റെ​യും ഉ​പേ​ക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട​ലി​ന്‍റെ​യും നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ൾ പി​ന്നി​ട്ട മാ​ണ്ഡു​വി​ലെ പു​രാ​മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ൾ ഇ​ന്നും ക​ലാ​പ്രേ​മി​ക​ൾ​ക്ക് ഒ​രു വി​സ്മ​യ​മാ​ണ്.

അ​ജി​ത് ജി. ​നാ​യ​ർ